MAKAMPUNI YA SIMU YANAUZA HISA, JE UNAJUA LOLOTE KUHUSU HISA ?.

NA  BASHIR     YAKUB -

Ni  kipindi  muhimu  kujua  kuhusu  hisa. Hivi  karibuni  utakuwa  umesikia  makampuni  mbalimbali  hasa  yale  ya  simu  yakiwatangazia  watu  kununua  hisa.  Ni muhimu  kwako  kujua  kuhusu  biashara  hii.  Huenda  ikawa  ya  faida  kwako   au eneo  zuri   kwako  kwa  kuwekeza.

Mapema  niseme  kuwa  usiogope wala usiwe  mwenye  hofu. Biashara  ya  hisa  ni  ya  watu  wote tajiri  au  maskini.  Laki  moja,  laki mbili  nk.  unaweza  kununua  hisa.  Ili umiliki  hisa kwenye kampuni  ya  simu  si  lazima  umiliki  mamilioni  kama  unavyodhani.  Na  hapa  ndipo  tunapokosea na  kuwaacha  matajiri  watambe  nasi  tubaki  kulalamika.

1.HISA  NININI.

Hisa  ni  mali  kama  zilivyo  mali  nyingine  unazomiliki. Tofauti  ya  hisa  na mali  nyingine ulizonazo  kama  shamba,  gari,  nyumba  nk.ni  kuwa    mali   nyingine  huweza  kushikika   au  kuonekana  kwa  macho  wakati  hisa  ni  mali  isiyoonekana  kwa  macho.  Yumkini  zote  ni  mali  tu.

Hisa  ni  maslahi  au  haki  fulani  unayokuwa nayo  katika  taasisi au  kampuni  fulani.  Ndiyo  maana  ni  mali  isiyoonekana  kwasababu  huwezi  kuona  maslahi  au  haki  kwa macho.

2.  KUMILIKI  HISA  KATIKA  KAMPUNI.

Kampuni  yoyote  unayoiona huwa  inao  wanahisa.  Wanahisa  ndio  wamiliki  wa  kampuni.  Kwahiyo  hata  wewe  ukinunua  hisa  kwenye  kampuni  yoyote  na  wewe  unakuwa  mmoja  wa wamiliki. 

Haijalishi  ukubwa  wa kampuni  na  kiwango  chako cha  hisa ulichonunua  bali  ni  kuwa  ukishanunua  tu   hapohapo  na  wewe  unakuwa  mmoja  wa  wamiliki. Hata  hisa  za  laki  moja  nazo  zinakufanya kuwa  mmoja  wa  wamiliki.

Kiwango cha  hisa  zako  ndicho  kiwango  cha  umiliki  wako.  Kampuni  ikiwa  na  hisa  100,000   na  wewe  ukamiliki  hisa 50,000  basi  wewe  unaimiliki  nusu  ya  kampuni.  Ukimiliki  hisa  25,000  basi  wewe  unamiliki  robo  ya  kampuni.  Halikadhalika  ukimiliki  hisa  500,  100,  50,  10, 5  au  hata  hisa  3  basi  hichohicho  kiwango  chako  cha  hisa  ulichonunua   ndicho  kiwango  chako cha  umiliki   wa  kampuni  husika. 

Kwahiyo  ukinunua  hisa  100  Vodacom  basi  wewe  utaimiliki  Vodacom  kwa  kiwango  cha hisa hizo  ulizonunua. Isipokuwa  ni  muhimu  kujua  kuwa  anayemiliki  hisa nyingi  kuliko  wote  ndiye  hujulikana  kama  mmiliki  mkuu  wa  kampuni.

3.  JE  UTAFAIDIKAJE  NA  HISA.

Kila  mwanahisa  hupata  gawio  la  faida  pale  kampuni  inapotangaza  faida.  Kampuni  hutangaza  faida  kila  baada  ya  mwaka  au  nusu  mwaka  au  vinginevyo.

 Utapata  mgao  kwa  asilimia  kutokana  na  kiwango  chako  cha  hisa  ulizonazo. Ukiwa  na  hisa  nyingi  utapata mgao  mkubwa,  ukiwa  na  hisa  kidogo  utapata  mgao  mdogo   na  vivyo  hivyo.

4.  HISA  HUPATIKANA  VIPI.

Kampuni  husika  hutangaza  kuuza  hisa  zake  pamoja na  bei  ya kila   hisa. Bei  ya  hisa  moja  inaweza  kuwa  Tshs  1,000/=,  10,000/= nk.  Lakini  pia  kampuni  nyingi  huweka  kima  cha  chini  cha  hisa  unazotakiwa  kununua, mfano  kampuni  itasema   tunauza  hisa kuanzia  hisa  100  au  50  na  si  chini  ya  hapo  nk.

Kwahiyo  wewe  utafuata  sharti  hilo  na  mengine  yatakayokuwa  yamewekwa  na  utanunua  hisa  unazotaka.

5.  JE  UKINUNUA  HISA  UNAPEWA  NINI.

Ukinunua  hisa  unapewa  cheti  cha umiliki  wa  hisa.  Cheti  cha  umiliki  wa  hisa    ndicho  ushahidi  kuwa  wewe  unamiliki  hisa  katika  kampuni  fulani.  Cheti hicho  kama  hisa  zote  ulizochukua  umezilipia  vizuri  na  hudaiwi  unaweza  kukitumia  kukopea  hela  katika  mabenki,  kama  dhamana  mahakamani  nk.

Cheti  cha  umiliki  wa  hisa  ni  sawa   ni  sawa  na  hati  ya  nyumba/kiwanja,  au  kadi  ya gari    na  vyombo   vingine.  Hati  hizi  zinavyoweza  kutumika  ndivyo  na  cheti  cha  umilki  wa hisa  kinavyoweza  kutumika.

6.   JE  UNAWEZA  KUUZA  HISA  BAADA YA  KUNUNUA.

Ndio,  hisa  ni  bidhaa  kama  bidhaa  nyingine.  Unaweza  kununua  hisa  leo  na  kesho  ukiwa  na  shida  ya  hela  ukauza.  Katika  makampuni  ya  umma ( PLC) kama  haya  ya  simu unaruhusiwa  kumuuzia  yeyote  utakayemuona  amefika  bei. 

Ni  kiasi  gani  uuze   hakuna  anayekupangia.  Ni  biashara  kama  biashara  nyingine  yoyote.  Unaweza  kuwa  umenunua  hisa  kwa  tshs 1,000,000/=  lakini  ukauza  hata  5,000,000/=.  Ni  wewe  tu na  mteja  wako.  Na  unaruhusiwa hata  kumtumia  dalali  kukutafutia  mteja.

Lakini  pia  unaweza  kuamua  kuuza  baadhi  ukamaliza  shida  yako  na  ukabakiza  baadhi.  Si  lazima  kuuza  zote.

Hayo  ni  kwa  uchache  tu  kuhusu  hisa.

MWANDISHI   WA   MAKALA  HAYA   NI   MWANASHERIA  NA  MSHAURI   WA  SHERIA  KUPITIA  GAZETI   LA  JAMHURI   KILA  JUMANNE.  0784482959,  0714047241bashiryakub@ymail.com