Sheria Yakub Blog: MAMBO MATATU YATAKAYOKUONDOLEA KOSA LA JINAI MAHAKAMANI.

NA BASHIR YAKUB -

Makosa ya jinai ni makosa yote yaliyoorodheshwa katika sura ya 16 ya kanuni za adhabu pamoja na yale yaliyo katika sheria nyingine kama ile ya uhujumu uchumi. Pamoja na kuwapo sheria nyingine ambazo huorodhesha makosa ya jinai bado Kanuni za adhabu inabaki kuwa sheria kuu inayoorodhesha makosa ya jinai. Kwa ujumla katika sheria tunayo makosa makuu ya aina mbili.

Kwanza ni hayo ya jinai na pili ni ya madai. Kwa kusema makosa ya jinai na madai unajikuta umeongelea karibia makosa yote unayoyajua na usiyoyajua. Kila kosa unalolijua kichwani mwako lipo katika moja ya makundi haya.

Kwa mifano tu makosa ya jinai ni kama kupiga, kutukana, kuendesha kwa uzembe( ulevi, kuongea na simu, mwendo kasi,kuzidisha abiria n.k), kudhalilisha, kuiba, kubaka, kuua, utapeli, kughushi, ufisadi, rushwa, matumizi mabaya ya ofisi ya umma, kulawiti, kumiliki madanguro, ukahaba, dawa za kulevya( kutumia au kuzimiliki), kuzuia mahakama au mamlaka za kisheria kutekeleza wajibu, kuharibu mali ya mtu, kuvamia eneo la mtu kwa nia ovu, manyanyaso ya jinsia na mengine mengi.

1.KUJIKUTA UMETENDA JINAI.

Wakati mwingine suala kutenda jinai halitokei kwa makusudi. Unaianza siku vyema lakini bahati mbaya katika muamala usiotarajia unajikuta umeingia katika jinai. Kutenda jinai kwaweza kusababishwa na mambo matatu kwanza nia/makusudi ya kutenda jinai, pili kutenda jinai kwa bahati mbaya au kushurutishwa , tatu kutenda jinai kwa uzembe. Kutokana na haya ni vema basi kujua jinai imetokea vipi na vipi waweza kujinasua nayo.

2. MAMBO MATATU YATAKAYOKUONDOLEA JINAI MAHAKAMANI.

( a ) Kudai haki kwa nia njema( bonafide claim of right). Kifungu cha 9 cha Kanuni ya adhabu sura ya 16 kinasema kuwa mtu hatawajibika na kosa la jinai kwa kosa linalohusiana na mali iwapo kitendo kilichofanyika au kufanywa na huyo mtu kilifanywa kwa nia njema ya kudai haki na si kwa nia ya kuiba.

Mfano wa hili ni kuwa imetokea kuna mtu unamdai na hataki kukulipa, ukamzuia na kumnyaganya mali yake iwe gari, baiskeli , redio au chochote, basi mtu huyo hawezi kwenda kufungua kesi ya jinai ya kumvamia, au kumuibia. Kifungu hiki kitakulinda kwakuwa umefanya hivyo kwa nia njema ya deni lako kwake. Kwahiyo katika hili hautakuwa na jinai.

( b ) Kujilinda,kulinda mtu au mali( defence of person or property). Kifungu cha 18 cha kanuni za adhabu kinasema kuwa mtu hawezi kuwajibika kijinai kwa kitendo alichokifanya wakati wa kutimiza haki yake ya kujitetea/kujilinda, kumtetea mwingine, kutetea mali yake au ya mwingine. Mfano wa hili ni kuwa imetokea mtu au watu wanataka kukufanyia fujo kwa namna yoyote ile. Katika kujitetea wasikudhulu ukamuumiza au hata kumuua mmoja. Kwa mazingira haya hautawajibika kwa jinai. Au umemkuta mtu akiharibu mali yako au ya mtu mwingine.

Katika kumzuia asifanye hivyo ukamuumiza mtu mwingine, ukaharibu mali nyingine au ukajikuta umetenda jinai nyingine yoyote. Basi hautawajibika na jinai hiyo kwakuwa ulikuwa ukilinda mali au ukijitetea.

Muhimu ni kuwa usitumie nguvu zaidi kujitetea au kujilinda kuliko nguvu inayoshambulia. Kiwango cha kujilinda na madhara yaliyotokana na hilo yasizidi kiwango cha shambulio na mazingira yake kwa ujumla.

( c ) Dhania isivyo kweli( mistake of fact). Kifungu cha 11 ( 1 ) kinasema kuwa mtu ambaye anatenda kitendo kwa nia njema lakini kwa kukosea kwa kuamini kuwepo kwa hali fulani ambayo kumbe haipo hatawajibika kwa kosa la jinai kwa kitendo hicho. Mfano wa hili ni pale ambapo unaweza ukampiga mtu katika mazingira ya kujihami usidhurike ukidhani ni mwizi lakini baadae unagundua kuwa hakuwa mwizi.

Au unamdhuru mtu kwa kudhani ni mgoni wako kumbe ni mtu mwema aliamua kumsaidia mke wako baada ya kuzidiwa ghafla. Ni mazingira kama hayo ambapo utaondolewa katika jinai. Makala nyingine tutaangalia matendo mengine yanayoweza kukuondolea jinai.

NYUMBA HIZI ZINAUZWA.