Sheria Yakub Blog: JE KULEWA, KUTOKUWA NA AKILI TIMAMU NI KINGA BAADA YA KUTENDA JINAI.

NA BASHIR YAKUB -

Wote tunajua kuwa kila atendaye kosa sharti aadhibiwe. Na kuadhibiwa huko lazima kuwe kwa mujibu wa sheria. Pamoja na kuwa mtenda kosa hustahili adhabu bado watenda kosa hutofautiana hadhi. Hadhi hapa sio kuwa fulani ni mkuu wa mkoa au mkurugenzi na fulani ni mkulima wa kawaida kijijini Katanakya.

Hadhi ndio kama hizo zilizotajwa katika kichwa cha makala. Wapo watenda makosa lakini wakiwa na umri mdogo, wapo watenda makosa lakini wakiwa hawana akili timamu halikadhalika wapo watenda makosa lakini wakiwa na akili isiyo ya kawaida kwa maana ya akili ya ulevi.

Sheria inasemaje kuhusu hawa wote kuanzia utendaji wao makosa, kushitakiwa na kuwajibika kwao. Makala yataeleza ili tujue hadhi ya kimashitaka ya makundi haya.

1.JE MWENYE UGONJWA WA AKILI ANAWEZA KUSHITAKIWA ?.

Jibu ni ndiyo sheria haikatazi kumshitaki mwenye ugonjwa wa akili( chizi). Kuna tofauti kati ya kushitakiwa na kuwajibika. Kushitakiwa ni kumfungulia mashtaka na kuwajibika ni kupata adhabu baada ya kupatikana na hatia. Kwa hiyo kushitakiwa atashitakiwa isipokuwa sheria inatoa mwongozo kuhusu kuwajibika kwake.

Kifungu cha 13 ( 1 ) cha Kanuni za adhabu sura ya 16 kinasema kuwa mtu hatawajibika kwa kutenda kosa la jinai iwapo wakati wa kutenda kitendo hicho alikuwa katika hali ya ugonjwa wowote unaoathiri akili yake. Hiyo ni kanuni ya jumla iliyowekwa na kifungu hicho.

Hata hivyo kifungu hichohicho kimeweka masharti kuwa yapo mazingira ambayo mwenye ugonjwa wa akili atatakiwa kuwajibika. Kinasema kuwa mwenye ugonjwa wa akili hatawajibika kwa kutenda kosa la jinai iwapo tu wakati anatenda kosa alikuwa hajui anachokitenda, hana uwezo wa kutambua kuwa hapaswi kutenda kosa, na hana uwezo wa kuzuia kitendo hicho.

Hii maana yake ni kuwa ikiwa mgonjwa wa akili anao uwezo wa kujitambua wakati akitenda kosa basi atapatikana na jinai hata kama ameua kwa makusudi atahukumiwa kunyongwa. Maswali ya kitaalam(examination) atakayoulizwa mahakamani ndiyo yatakayotoa majibu ikiwa alikuwa anajitambua wakati wa kutenda kosa au lah. Hii ni kwasababu akademia ya tiba inaonesha kuwa machizi wengi si wakati wote huwa hawajitambui.

Upo wakati huwa wanajitambua na upo wakati hawajitambui. Kutokana na hili isingekuwa sahihi kuwaacha watende walitakalo muda wote kwa kinga ya ugonjwa wa akili. Kama hili lingeachwa kungekuwa pia na uwezekano mkubwa kwa wenye akili timamu kutumia nafasi hiyo kutenda jinai huku wakitegemea kinga ya utimamu wa akili.

2. JE ULEVI NI KINGA BAADA YA KUTENDA KOSA ?.

Kifungu cha 14(1) cha Kanuni za adhabu kinasema kuwa kulewa hakutachukuliwa kama kinga dhidi ya kosa lolote la jinai. Hii ni kanuni ya jumla. Yumkini yapo mazingira ambapo ulevi unaweza kuwa kinga baada ya kutenda jinai.

Tunaposema kinga tunamaanisha kuwa mtu atashitakiwa lakini atajitetea kuwa nilikuwa nimelewa au sina akili timamu na kutokana na utetezi huo atatakiwa kuachiwa huru. Hii ndio maana ya kinga.

3. MAZINGIRA AMBAYO ULEVI NI KINGA BAADA YA KUTENDA KOSA.

Ili kulewa iwe kinga baada ya kutenda jinai sharti la kwanza ni kuwa wakati mlevi anatenda kosa iwe kweli ulevi ule ulimfanya awe hajitambui kiasi cha kutojua anachotenda.

Pili ni kuwa ulevi ule usiwe umepatikana kwa hiari yake.Na hili ndio la msingi sana. Ukienda mwenyewe kilabuni au nyumbani kwako ukanywa ukalewa ukawa hujitambui na hatimaye kutenda jinai ulevi haitakuwa kinga kwako abadan. Ili iwe kinga ni lazima iwe haukulewa kwa hiari yako.

Hii ina maana kuwa ulilazimishwa kulewa au ulileweshwa. Kuleweshwa au kulazimishwa kulewa hapa sio kununuliwa pombe ukanywa, hapana.

Kuleweshwa au kulazimishwa kulewa ni kwa mfano umechanganyiwa pombe kwenye kinywaji kingine bila wewe kujua au umewekewa dawa za kulevya kwenye chakula,kinywaji bila wewe kujua. Hapa ndipo ulevi unaweza kusimama kama kinga na hivyo kuondokana na hatia ya jinai.

Mazingira mengine ambapo ulevi unaweza kuwa kinga ni pale ambapo mwenye ugonjwa wa akili na kutokana na ugonjwa huo atajilewesha mwenyewe na kutokana kulewa huko akatenda jinai. Ulevi utakuwa kinga kwake kwakuwa uchizi ndio ulimsababisha alewe na hivyo haikuwa katika hiari ya kawaida. Kwa ujumla niseme tu hivi ndivyo ilivyo kwa hili la ulevi na kutokuwa na akili timamu.

NYUMBA HIZI ZINAUZWA.