KISHERIA MKATABA WA PANGO, NA WA KUNUNULIA ARDHI WAWEZA KUTUMIKA KUKOPEA.

NA   BASHIR   YAKUB-

Sheria  ya  ardhi  ni pana   na  ina mambo    mengi.  Kila  nikipata  nafasi  huwa  najitahidi  kueleza  japo machache  ili   watu waweze  kuelewa  masuala  mbalimbali   kuhusu  ardhi.  Ardhi  ni  rasimali  nyeti  mno  na hivyo  ni  tatizo  kubwa   kuishi  bila  kujua mambo  ya msingi  na ya kisheria  kuhusu  ardhi. Kutokujua  ni  moja  ya  sababu inayopelekea  umaskini  wakati  utajiri  upo  mikononi  mwako na  upande  mwingine husababisha migogoro  ya ardhi  inayoongezeka  kila  kukicha  huku   watu  wakizidi  kupata  hasara.

Nimewahi kuandika  kuhusu  namna  ya  kisheria ya   kujua  iwapo  ardhi unayonunua  ina  mgogoro  au    hapana,  nikaandika  kuhusu  vitu  gani  viwe  ndani  ya  mkataba  wako  wa  manunuzi  ya  ardhi  ili  usitapeliwe na  mikataba  ya  ardhi  kwa  ujumla,   nikaandika  kuhusu  namna  nyepesi  ya  kubadili/kupata   hati/leseni  ya  makazi  unaponunua  ardhi   na  mengine  mengi  kuhusu  ardhi. Leo  naeleza  kitu  kingine  muhimu  katika  sheria ya  ardhi  ambacho  ni  dhamana(mortgages)    ambazo   unaweza  kutumia   kupatia  mkopo  iwapo  unahitaji  mkopo.   

1.NINI  MAANA  YA  DHAMANA.

Kifungu  cha  pili  cha  Sheria Ya  Ardhi   kinasema  kuwa  dhamana ni   hali  ya  mtu, taasisi  au  chombo  chochote  kuwa  na  maslahi  katika  ardhi  inayomilikiwa  na  mtu  mwingine  au  chombo  kingine, maslahi  ambayo   yanatokana  na  deni  au  mkopo.  Maana yake   ni  kuwa  ardhi  ni  yako  lakini  kitendo  cha mtu  mwingine  au taasisi  nyingine  kuwa na  maslahi   ndani  yake  na  maslahi ambayo  yanatokana  na kuwapo  kwa  deni  au  mkopo    basi hiyo  ndiyo  dhamana.  

Ieleweke  wazi  kuwa  dhamana  haihusishi umiliki  na  wala  haina  uhusiano na  umiliki. Dhamana  ni dhamana  na  mmiliki  anaendelea  kuwa  mmiliki.  Dhamana  haiondoi  haki  ya  umiliki( right  of occupancy).  

2.VITU  AMBAVYO   WAWEZA  KUWEKA   DHAMANA   NA  KUPATA  MKOPO.

Watu  wengi  wamekariri   kwa kujua   kuwa  dhamana  katika  masuala  ya  ardhi  ni  lazima  iwe  hati  ya  nyumba, barua  ya  toleo( offer)  au  leseni  ya  makazi.  Ni  kweli  vitu hivi  hutumika  kama  dhamana  lakini  si  hivi  tu  ambavyo  vyaweza  kutumika  kama dhamana.   Vipo  vitu  vingine ambavyo  vyaweza  kusimama  kama  dhamana    na  mtu  akapata  mkopo  kama ambavyo  tutaona  hapa.

(  A )  MKATABA   WA   PANGO.

Kisheria  mkataba  wa  pango  ni nyaraka  halali  ambayo  mtu  anaweza  kuitumia  kuombea  mkopo  katika  taasisi  ya  fedha.  Mkataba  wa  pango  ni  yale  makubaliano  ya  kawaida  kati  mwenye  nyumba  na  mpangaji. Mkataba  wa  pango  ni  nyaraka  muhimu  sana  japo  watu  wengi  huwa  hawaipi   uzito  zaidi  ya    kuamini  kuwa  inalinda uhusiano  kati  ya  mwenye  nyumba  na  mpangaji.  Ni  vyema  sasa  kujua kuwa  mkataba  wa  pango  hauishii  kulinda  mahusiano  ya   mwenye  nyumba  na   mpangaji tu  isipokuwa  ni  nyaraka ambayo   ikitumika  vyema  yaweza  kuwa    zana  ya  kukuza uchumi  wako.  

Kwa  mfano  umelipa  milioni  tatu  kama  pango  la  miezi    kumi  na  mbili.  Unaweza  kupeleka  mkataba  huo  kwenye  taasisi  ya  fedha ukapewa  pesa  ambayo  iko chini  ya   hiyo  milioni  3  kwa  mfano  unaweza  kupewa  milioni  2  au  moja  na  nusu   ambazo  utatakiwa  kuzirejesha   ndani  ya  miezi  minne  labda. Ina  maana  ikiwa   muda  huo  utaisha  kabla  ya  kurejesha  basi  muda wako  wa  pango  uliobaki  utachukuliwa  na  waliokukopesha   ili  wautumie    kurejesha  deni  lao  aidha  kwa  kumpangisha  mtu  mwingine  au  kulitumia  eneo  lile  katika  namna ambayo  wanaamini  itarudisha  hela  yao   wanayokudai.  

Biashara  hii  ipo  na  inaruhusiwa  kisheria  na  ni ushauri wangu  kuwa  watu   wajaribu  kwenye taasisi  za  fedha    watajuzwa kuhusu  Jambo    hili.

( B )MKATABA   WA   MAUZIANO (  sale agreement).

Mkataba  wa  mauziano  nao  ni  halali  kutumika  kukopea  kisheria.  Mkataba  huu  huu  wa  kawaida  ndio   ninaoongelea  hapa. Unaponunua  kiwanja/nyumba  ambayo  haina  hati , leseni  ya  makazi  wala  barua  ya  toleo (ofa)  isipokuwa  ilichonacho  ni   maandiko  tu  ya  kununulia  basi  maandiko  hayohayo  ndio  yanaweza kutumika  kukopea.  Si  lazima   uhangaike sana  kupata  hati  au  leseni  ya  makazi  ili   uweze  kutafuta  mkopo. Wasilisha   maandishi  yako  hayohayo  kwenye  taasisi  ya  fedha  na  utapewa  maelekezo  ya   kupata  mkopo.

( D )  KUWEKA  DHAMANA   SEHEMU  YA  ENEO    BADALA   YA   ENEO  ZIMA.

Watu   wengi  hukimbilia   kuweka   nyumba  nzima   au  kiwanja  chote  kama  dhamana  kwa ajili  ya  mkopo  hata  kama  mkopo  wenyewe ni  mdogo. Sheria  iko  wazi  kuwa  yawezekana  nyumba  au   kiwanja  kikawa  na  hati moja  lakini  hiyo   hailazimishi  kuweka  eneo  lote  kama  dhamana. Watu  lazima  wayaelewe  haya . Nyumba  yaweza  kuwa  ya  vyumba  vitano  ukasema   mi  naweka  vitatu , viwili   au  kimoja.  Kiwanja  kinaweza  kuwa  sqm  400   ukasema  mimi  naweka  sqm  200  au  100  ili  nipate  kiasi  fulani  cha  mkopo.

Hata  kama   nyumba/kiwanja  kina  hati  moja  bado  haizuiwi  kufanya  hivyo  isipokuwa  kitakachofanyika  ni  kuwa   hayo  maelezo  ya  nini  kinawekwa  na  nini  kinabaki yatabainishwa  na  kufafanuliwa vizuri  katika  mkataba,  kwa mfano   eneo  zima  ni  kiasi  fulani  hivyo  linawekwa  eneo  kadhaa  dhamana na  linabaki  eneo  kadhaa  au  vinawekwa  dhamana  vyumba  kadhaa kwa  ajili  ya   shilingi  kadhaa  na  vimebaki  vyumba  kadhaa.

Hayo   ni  mambo  ambayo  huingia  ndani  ya   makubaliano  kimaandishi. Mara  nyingi  usipendelee kuweka  dhamana  eneo  zima  au usikubali  kuchukua  fedha  kidogo  halafu  ukaweka  eneo kubwa  ni  hatari  iwapo  biashara  haitakwenda  vizuri. Wengi  waliofanya  hivi    wameingia  hasara   kubwa.  Usikurupuke  lazima  uwe  na  mbinu.

( E ) HATI   MILIKI   YA   KIMILA ( customary  right  of  occupancy).

Wapo  watu   mijini  lakini  wana  maeneo  huko  vijijini  au  mashamba  ambayo  yana  hati  miliki  za  kimila. Hati  miliki  za   kimila  ni  hati miliki  zinazopatkana  kwa maeneo  yaliyo  vijijini.  Lakini  pia  hata  kama  huna  hati hii  lakini  una  shamba  au eneo  kijijini  basi    imefika  wakati  sasa  ukalitafutie  eneo  hilo  hati  ya  kimila  ambayo  ni  rahisi  sana  kuipata  ili uweze  kuitumia  kupatia  mkopo  ili  ukuze  uchumi  wako.  Hati  ya  kimila  inakubalika  kisheria  na   itakuwezesha  kupata  mkopo.  Ni  hayo  kwa  leo.

MWANDISHI   WA   MAKALA  HAYA   NI   MWANASHERIA  NA  MSHAURI   WA  SHERIA  KUPITIA  GAZETI  LA  SERIKALI   LA   HABARI   LEO  KILA  JUMANNE  , GAZETI  JAMHURI   KILA  JUMANNE  NA  GAZETI  NIPASHE  KILA  JUMATANO.    0784482959,        0714047241              bashiryakub@ymail.com

                                           TANGAZO   MUHIMU                                                

VIWANJA     NA     NYUMBA          ZINAUZWA.

-WANASHERIA   WETU   WATAKUANDALIA   MIKATABA  YOTE  BURE  NA                    KUKUSIMAMIA  MPAKA   MANUNUZI    YAKAMILIKE   BURE.

-UHALALI   WA  NYARAKA   NA   UMILIKI   UMETHIBITISHWA  NA   WANASHERIA     WETU.

-UTAPEWA  MTU  WA  KUKUSAIDIA  KUFANYA  TRANSFER   KWA  HARAKA                 BURE.

-IKIWA   UTATOKEA   MGOGORO  NDANI   YA  MWAKA  TANGU  TAREHE  YA              MANUNUZI    UTAPEWA   WAKILI   WA   KUSIMAMIA  MGOGORO    BURE

                                                        0784482959.

 KUONA   BOFYA  HAPO  JUU    MWANZO  WA   BLOG.